یکی از مشکلاتی که در فصول سرد سال معمولاً گریبانگیر کودکان می‌شود، سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی است که گاه مدت زمان آن طولانی است و یا به طور مکرر بروز می‌نماید. این نوع بیماری علاوه بر آنکه عارضه‌ای ناراحت‌کننده و زجرآور است، با ایجاد التهاب دستگاه تنفس، تب، سرفه و سایر عوارض مربوطه، موجب آزار و شکنجه در کودکان می‌شود و با بستری کردن و غیر فعال نمودن آنان به افت تحصیلی و عقب ماندن کودکان از درس و مدرسه می‌انجامد.
تغذیه نامناسب، آلودگی هوا، کمبود تحرک و فعالیت جسمی، از عوامل مهمی هستند که می‌توانند موجب بروز، شدت و تکرر حمله این قبیل بیماری‌ها شوند. متأسفانه برخی از این عوامل، غیرقابل پیشگیری هستند، مثلاً شلوغی شهرها و آلودگی هوای این قبیل جوامع و آلاینده‌های محیطی، امری است که از اختیار و توان شهروندان خارج است و یا گرفتاری‌های فراوان زندگی و شلوغی شهرها، فرصت و امکانات کافی جهت ورزش و تحرک جسمی برای افراد فراهم نمی‌سازد، ولی حداقل در حیطه‌های مرتبط با سلامت و تقویت سیستم ایمنی که در اختیار ما است و می‌توانیم بر آن‌ها تسلط داشته باشیم، لازم است تلاش بیشتری در جهت پیشگیری از بیماری‌ها و حفظ سلامتی نماییم.
یکی از مهم‌ترین این عوامل، تغذیه است. در اینجا باید فاکتورهای غذایی را که در حفظ و تقویت قدرت ایمنی موثرند به خوبی بشناسیم، بدین معنا که بدانیم تغذیه چگونه می‌تواند ما را از گزند بیماری‌های مختلف عفونی، به خصوص عفونت‌های تنفسی که در این فصل از سال شیوع بیشتری در بین افراد دارند، مصون نگاه دارد. در اینجا لازم به ذکر است که مسأله قدرت ایمنی، یک موضوع چند بعدی است و با عوامل مختلف در ارتباط می‌باشد که البته یکی از مهم‌ترین آن‌ها عامل تغذیه‌ای است.
به طور کلی تغذیه کافی، متعادل و متنوع، عامل بسیار مهمی در حفظ مقاومت بدن و پیشگیری از بیماری‌ها می‌باشد، ولی برخی از عوامل، تأثیر بیشتر و اختصاصی‌تری بر قدرت ایمنی شخص دارند، که از جمله آن‌ها می‌توان به فاکتورهای زیر اشاره نمود:
انرژی، پروتئین، ویتامین‌های A و C، اسیدهای چرب امگا-3 و املاحی مانند روی و آهن.
انرژی
برای انجام تمام فعالیت‌های خارجی و داخلی فرد، نیاز به انرژی می‌باشد. از جمله، جهت انجام اعمال سیستم ایمنی لازم است مقدار کافی انرژی از طریق غذا به بدن انسان برسد، برای بازسازی و فعالیت گلبول‌های سفید و نیز آنتی‌بادی‌ها که وظیفه دفاع از بدن را در برابر میکروب‌ها بر عهده دارند هم نیاز به انرژی است.
منابع عمده انرژی عبارتند از: کربوهیدرات‌ها (مواد قندی – نشاسته‌ای) و چربی‌ها.
پروتئین‌ها
ترکیب اصلی و اساسی بدن انسان را بعد از آب، پروتئین‌ها تشکیل می‌دهند. یکی از وظایف مهم پروتئین، حفظ سلامت انسان از طریق نقشی است که در تشکیل، بازسازی و فعالیت سلول‌های ایمنی بر عهده دارد. ماده اصلی سازنده گلبول‌های سفید و آنتی‌بادی‌ها را پروتئین تشکیل می‌دهد، بنابراین کمبود این ماده مغذی می‌تواند سیستم ایمنی را ضعیف و غیر فعال کند و موجب بروز بیماری‌های مختلف در انسان شود.
منابع غذایی پروتئین‌ها به دو دسته حیوانی (شامل انواع گوشت قرمز، جگر، دل، قلوه، گوشت سفید مانند مرغ و ماهی، شیر و لبنیات و تخم‌مرغ) و گیاهی (شامل حبوبات، مغز دانه‌ها و غلات) تقسیم می‌شوند.
لازم به ذکر است که منابع حیوانی پروتئین، ارزش بیولوژیکی بالاتری نسبت به منابع گیاهی آن داشته و کاربرد بیشتری در حفظ سلامت انسان دارند، ولی نباید در مصرف منابع حیوانی پروتئین افراط کرد، زیرا به سلامت شخص لطمه می‌زنند. ویتامین Aیکی از اثرات مهم ویتامین A، تأثیر آن در عملکرد سیستم ایمنی است، ضمناً چون این ویتامین خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد، در پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها دارای نقش قابل توجهی است و کمبود آن موجب کاهش تعداد سلول‌های ایمنی و نیز اختلال در غشاءهای مخاطی می‌گردد که مجرای تنفسی، گوارشی و سایر دستگاه‌های بدن را در برمی‌گیرد و موجب افزایش آمادگی شخص برای ابتلا به عفونت‌های باکتریایی، ویروسی یا انگلی می‌شود. این اختلال در مجرای تنفسی شایع‌تر است. قابل توجه آنکه کمبود ویتامین A و عفونت رابطه علت و معلولی دارند، به این ترتیب که کمبود ویتامین A موجب بروز عفونت، به خصوص عفونت‌های تنفسی و عفونت، موجب تخلیه ذخیره ویتامین A از کبد می‌شود و این سیکل معیوب آنقدر ادامه پیدا می‌کند که شخص را به ورطه نابودی می‌کشاند. عفونت‌های تنفسی ناشی از کمبود ویتامین A در کودکان و سالمندان بسیار خطرناک می‌باشند و چنانچه به خوبی و سریعاً درمان نشوند، می‌توانند مشکلات مهم و گاه غیرقابل جبرانی به بار آورند.
منابع ویتامین A به دو دسته منابع حیوانی (شامل جگر، کره و زرده تخم‌مرغ) و منابع گیاهی (شامل سبزی‌های دارای برگ سبز، سبزی‌های زرد و نارنجی مانند هویج، گوجه‌فرنگی و میوه‌هایی مانند طالبی، زردآلو، هلو و آلو) تقسیم می‌شوند.
ویتامین C
این ویتامین نیز مانند ویتامین A خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارد و در حفظ سلامت انسان بسیار موثر است. نقش ویتامین C در حفظ قدرت ایمنی از طریق تأثیر در فعالیت لکوسیت‌ها، تولید اینترفرون (که وظیفه دفاع در برابر میکروب‌ها و حفظ مقاومت بدن را به عهده دارد) و تأثیر در سلامت غشاءهای مخاطی به خصوص مخاط دستگاه تنفس می‌باشد و موجب عملکرد مناسب ریه و پیشگیری از عفونت‌های تنفسی می‌شود.
منابع غذایی ویتامین C عمدتاً مواد گیاهی از قبیل سبزی‌های دارای برگ سبز و سبزی‌هایی مانند گوجه‌فرنگی، فلفل فرنگی، فلفل دلمه‌ای و نیز میوه‌هایی مانند انواع مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، لیموترش، گریپ‌فروت و نارنج)، توت‌فرنگی و کیوی می‌باشند.
کمبود ویتامین A و عفونت رابطه علت و معلولی دارند، به این ترتیب که کمبود
ویتامین A موجب بروز عفونت، به خصوص عفونت‌های تنفسی و عفونت، موجب
تخلیه ذخیره ویتامین A از کبد می‌شود و این سیکل معیوب آنقدر ادامه پیدا می‌کند
که شخص را به ورطه نابودی می‌کشاند
توجه داشته باشیم که ویتامین C بسیار آسیب‌پذیر است و طی فرآیند آماده‌سازی، طبخ و نگهداری، کاهش قابل توجه می‌یابد، بنابراین بهتر است منابع این ویتامین تا حد امکان به صورت خام میل شود. از پوست کندن، خرد کردن و قرار دادن منابع ویتامین C در حرارت محیط باید خودداری شود. به هنگام آماده‌سازی و طبخ نیز لازم است توجه کافی مبذول گردد تا از اتلاف این ویتامین جلوگیری شود.
اسیدهای چرب امگا-3
این اسیدهای چرب که عمدتاً در ماهی و محصــولات دریایــی، همچنین در سبزیجات و برخی مغز دانه‌ها وجود دارند، از عوامل بسیار مهم و موثر در حفظ سلامت و پیشــــگیــری از بســـیاری از بیماری‌هــای شایع می‌باشند. اثر مثبت و مفید اسیدهای چرب امگا-3 در پیشگیری از بروز بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های عفونی امری ثابت شده است، بنابراین باید سعی شود در برنامه غذایی خانواده به خصوص کودکان، از منابع این نوع اسیدهای چرب به مقدار بیشتری (در مقایسه با چربی‌های حیوانی) استفاده گردد.
روی
روی از مواد معدنی مهم و تأثیرگذار در سلامت انسان به خصوص در حفظ قدرت ایمنی است. در کمبود روی، کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها مشاهده شده است، بنابراین برای حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌های عفونی از جمله عفونت‌های تنفسی، لازم است مقدار کافی روی از طریق غذا دریافت گردد.
منابع غنی روی شامل پروتئین‌های حیوانی و پروتئین‌های گیاهی می‌باشد.
آهن
این ماده معدنی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای موثر در سلامت است و کمبود آن در اکثر جوامع، به خصوص کشورهای در حال پیشرفت، شایع است.
این عنصر در بسیاری از واکنش‌های بیولوژیکی بدن شرکت فعال داشته، در فرآیند تنفس سلولی دخالت دارد و برای عملکرد سلول‌های ایمنی، وجود آن ضروری می‌باشد.
از بهترین منابع غذایی این عنصر، می‌توان به جگر، دل و قلوه، محصولات دریایی، گوشت قرمز کم‌چربی و ماکیان اشاره نمود. منابع گیاهی آهن را حبوبات، سبزیجات، مغز دانه‌ها و میوه‌های خشک تشکیل می‌دهند.
جذب آهن گیاهی بازدهی خوبی ندارد و فقط حدود 5-2 درصد و حداکثر 10 درصد آن قابل جذب در دستگاه گوارش می‌باشد. برای افزایش جذب آهن موجود در منابع گیاهی، استفاده از منابع ویتامین C (از قبیل مرکبات) همراه با آهن گیاهی بسیار مفید است. همچنین وجود منابع حیوانی آهن (حتی به میزان کم) به همراه منابع گیاهی، جذب آن را افزایش می‌دهد.
کلام آخر آنکه با تغذیه صحیح، کافی و متنوع می‌توانیم مقاومت بدنمان را در برابر عفونت‌ها افزایش دهیم و از شر بیماری‌های عفونی شایع در این فصل درامان بمانیم.
منبع: ماهنامه دنیای تغذیه - برلیانت بزرگمهر، محقق و مشاور تغذیه و رژیم درمانی
